Τι είναι με δύο λόγια η αθροιστική κεφαλαλγία ;
Η αθροιστική κεφαλαλγία (cluster headache) είναι από τους πιο επώδυνους πονοκεφάλους που υπάρχουν. Το χαρακτηριστικό της είναι ότι παρουσιάζει έξαρση σε ορισμένες χρονικές περιόδους (πχ για κάποιες εβδομάδες). Από το γεγονός αυτό, ότι αθροίζεται, δηλαδή συσσωρεύεται χρονικά, παίρνει και το όνομά της. Αυτές οι χρονικές περίοδοι ονομάζονται στην αγγλική βιβλιογραφία clusters. Η αντιμετώπιση της αθροιστικής κεφαλαλγίας είναι κυρίως φαρμακευτική, με τη βοήθεια Νευρολόγου.
Υπάρχουν ενδείξεις ότι ο υποθάλαμος παίζει σημαντικό ρόλο στην δημιουργία της αθροιστικής κεφαλαλγίας. Είναι πιθανώς υπεύθυνος για τον χρονικό ρυθμό των κρίσεων και την περιοδική εμφάνιση των επεισοδίων
Α. Καργάδου, Νευρολόγος ΙΑΤΡΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΑΘΗΝΩΝ
Σε τι οφείλεται;
Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της κεφαλαλγίας, η περιοδικότητα, δείχνει ότι υπάρχει σχέση με το «ρολόι» του οργανισμού που βρίσκεται στο κέντρο του εγκεφάλου, σε μια περιοχή που ονομάζεται υποθάλαμος. Έχει βρεθεί με βιοχημικές μελέτες, ότι στη διάρκεια των κρίσεων της αθροιστικής κεφαλαλγίας, υπάρχει μεταβολή στη συγκέντρωση ορμονών στο αίμα (μελατονίνη, κορτιζόλη), αλλά και νευροδιαβιβαστών (neurotransmitters) όπως η σεροτονίνη.
Υπάρχουν παράγοντες που πυροδοτούν τις κρίσεις της αθροιστικής κεφαλαλγίας;
Η αθροιστική κεφαλαλγία, σε αντίθεση με την ημικρανία και την κεφαλαλγία τάσης, δεν έχει παράγοντες (triggering factors) που προκαλούν την εμφάνισή της (όπως πχ κάποια φαγητά, ή το stress). Ωστόσο, όταν αρχίσει η περίοδος των κρίσεων (cluster) η κατανάλωση αλκοόλ μπορεί να πυροδοτήσει μια νέα κρίση και για αυτό οι ασθενείς το αποφεύγουν. Το ίδιο αποτέλεσμα έχει και η χρήση των νιτρωδών φαρμάκων που χρησιμοποιούνται στη στεφανιαία νόσο.
Υπάρχει προτίμηση σε άνδρες ή γυναίκες; σε τι ηλικίες εμφανίζεται;
Η αθροιστική κεφαλαλγία εμφανίζεται συχνότερα σε άνδρες και μάλιστα στις ηλικίες 20-30. Ωστόσο, περιγράφεται σε κάθε ηλικία. Επίσης, ως προς την επιδημιολογία, οι περισσότεροι ασθενείς είναι καπνιστές.
Ο αδελφός μου υποφέρει από αθροιστική κεφαλαλγία. Έχω αυξημένη πιθανότητα να εμφανίσω κι εγώ;
Ναι, υπάρχει αυξημένη πιθανότητα, αν υπάρχει αδελφός / αδελφή ή γονιός με τον ίδιο τύπου πονοκεφάλου.
Πως εκδηλώνεται η αθροιστική κεφαλαλγία;
• η κλινική εικόνα της αθροιστικής κεφαλαλγίας είναι χαρακτηριστική. Αιφνίδιας έναρξης, πολύ δυνατός πονοκέφαλος, που εντοπίζεται γύρω από το ένα μάτι και ακτινοβολεί προς το υπόλοιπο κεφάλι, τον αυχένα και καμιά φορά και τον ώμο.
• το μάτι είναι κόκκινο, δακρύζει και καμία φορά πρήζεται ή πέφτει το βλέφαρο. Η μύτη ή είναι βουλωμένη, ή έχει καταρροή (τρέχει) στο ρουθούνι που είναι δίπλα στο πάσχον μάτι.
• ο πόνος της αθροιστικής κεφαλαλγίας είναι ανυπόφορος, οι ασθενείς τον περιγράφουν σαν «ένα καυτό σίδερο να μπαίνει στο μάτι». Ο πάσχων είναι ανήσυχος και (σε αντίθεση με την ημικρανία ) δεν ξαπλώνει για να του περάσει ο πόνος αλλά μπορεί να κάνει βόλτες ή να κάτσει σε μια καρέκλα και να κουνιέται μπρος-πίσω.
• κάποιες φορές συνυπάρχει ναυτία και φωτοφοβία (ενόχληση από το φως).
• ο πόνος όπως αρχίζει, έτσι και τελειώνει: απότομα και χωρίς να αφήνει κάποιο σύμπτωμα.
Πόσο διαρκεί μια κρίση αθροιστικής κεφαλαλγίας; πόσο συχνά εμφανίζεται; υπάρχει περιοδικότητα;
1. η κρίση αθροιστικής κεφαλαλγίας διαρκεί 15 λεπτά έως 3 ώρες. Στην περίοδο των κρίσεων (cluster period), υπάρχει κρίση κάθε μέρα (καμιά φορά και περισσότερες από μία) και πολλές φορές και την ίδια ώρα της ημέρας.
2. οι κρίσεις εμφανίζονται συνήθως στο πρώτο μισό της ημέρας δηλ από τις 9 το πρωί έως τις 9 το βράδυ.
3. η περίοδος των κρίσεων διαρκεί από 1 έως 12 εβδομάδες. Μετά υπάρχει μια περίοδος πλήρους ύφεσης (δηλ χωρίς κανένα πονοκέφαλο).
4. συχνά υπάρχει εποχιακή κατανομή πχ σε έναν ασθενή μπορεί να αρχίζει η περίοδος των κρίσεων κάθε άνοιξη.
Όταν έχει αρχίσει η περίοδος των κρίσεων, τι μπορώ να κάνω για να μην πυροδοτήσω μια κρίση;
Για να προλάβετε την εμφάνιση της κρίσης πρέπει:
1. να φροντίσετε τα ωράρια ύπνου να είναι τακτικά και να μην αλλάζουν μέρα με τη μέρα
2. να αποφεύγετε το αλκοόλ
3. να αποφεύγετε τις οσμές ή πτητικές ουσίες πχ βενζίνη, διαλυτικά, λαδομπογιές
4. να μην ανεβαίνετε σε μεγάλο υψόμετρο, όπου υπάρχει χαμηλή συγκέντρωση σε οξυγόνο
5. να μην καπνίζετε
6. να αποφεύγετε τα νιτρώδη (υπάρχουν σε φάρμακα όπως η νιτρογλυκερίνη για την καρδιά, αλλά και σε καπνιστά φαγητά).
Προηγείται κάτι από την έναρξη της κρίσης; δηλαδή, πως μπορώ να καταλάβω ότι έρχεται η κρίση;
Η έναρξη της αθροιστικής κεφαλαλγίας είναι αιφνίδια και δεν έχει πρόδρομα σημεία όπως η αύρα της ημικρανίας.
Πως μπαίνει η διάγνωση της αθροιστικής κεφαλαλγίας;
Η διάγνωση γίνεται από το Νευρολόγο. Η κλινική εικόνα είναι τόσο χαρακτηριστική και συνήθως το ιστορικό και η νευρολογική εξέταση αρκούν. Αν υπάρχουν άτυπα συμπτώματα ή υποψία για άλλο νόσημα, τότε γίνεται απεικονιστικός έλεγχος με αξονική ή μαγνητική τομογραφία εγκεφάλου. Είναι πολύ βοηθητικό στην αθροιστική κεφαλαλγία όπως και σε κάθε είδους κεφαλαλγία, το ημερολόγιο πονοκεφάλου (headache calendar) δηλαδή η καθημερινή καταγραφή σε ένα τετράδιο όλων των χαρακτηριστικών του πόνου (τι ώρα αρχίζει και τι ώρα τελειώνει, τι τον προκαλεί και τι τον ανακουφίζει, από τι συνοδεύεται κλπ).
Μήπως πρέπει να γίνεται πάντα μαγνητική τομογραφία σε κάθε περίπτωση ημικρανίας;
Όχι. Αν από το ιστορικό και τη νευρολογική εξέταση υπάρχει υποψία για άλλο αίτιο του πονοκεφάλου (πχ όγκος εγκεφάλου ή ανεύρυσμα ) τότε πρέπει να γίνει η κατάλληλη απεικονιστική εξέταση, η οποία μπορεί να είναι μαγνητική τομογραφία, αξονική τομογραφία, αγγειογραφία κ.ο.κ. ανάλογα με την κρίση του Νευρολόγου.
Με ποια νόσο μοιάζει στα συμπτώματα;
Η αθροιστική κεφαλαλγία είναι χαρακτηριστικός τύπος κεφαλαλγίας και συνήθως δεν «μιμείται» κάποιο άλλο νόσημα.
Ποια είναι η φυσική πορεία της νόσου, δηλ. ποια θα είναι η εξέλιξη αν δεν κάνω τίποτα;
Σε γενικές γραμμές, η αθροιστική κεφαλαλγία δεν ακολουθεί κάποιο μοντέλο προβλέψιμης εμφάνισης. Οι περίοδοι των κρίσεων μπορεί να είναι σταθεροί (πχ κάθε άνοιξη), αλλά μπορεί και κάποιος να έχει να εμφανίσει κρίση για χρόνια.
Είναι επικίνδυνη; ποιες είναι οι επιπλοκές;
Η αθροιστική κεφαλαλγία δεν έχει σωματικές επιπλοκές στον οργανισμό. Ωστόσο, ο πόνος είναι τόσο έντονος που οι ασθενείς αντιμετωπίζουν πολλές φορές μεγάλο πρόβλημα στη κοινωνική και προσωπική τους ζωή ή εμφανίζουν άγχος, κατάθλιψη κ.ο.κ. Για τον λόγο αυτό, χρειάζονται ειδική αντιμετώπιση από Νευρολόγο.
Ποια είναι η αντιμετώπιση;
Η αντιμετώπιση της αθροιστικής κεφαλαλγίας είναι :
1. στη φάση της κρίσης, χορηγείται οξυγόνο σε μεγάλη συγκέντρωση (αυτό γίνεται στο Νοσοκομείο, αλλά ορισμένοι ασθενείς έχουν και δική τους φιάλη)
2. επίσης, στη φάση της κρίσης χορηγούνται φάρμακα (τριπτάνες) σε διάφορες μορφές δηλ ενέσιμα - ενδομυϊκά, με ρινικό spray ή με δισκία
3. τέλος, σε έναν ασθενή που έχει μπει στην περίοδο των κρίσεων, χορηγούνται προληπτικά φάρμακα. Συνήθως είναι κορτιζόνη (πρεδνιζόνη) αλλά και βεραπαμίλη ή λίθιο. Τα φάρμακα αυτά χορηγούνται για λίγες εβδομάδες.
Αυτή η αντιμετώπιση λύνει οριστικά το πρόβλημα;
Όχι. Δεν υπάρχει οριστική θεραπεία για την απαλλαγή από την αθροιστική κεφαλαλγία. Απλά μειώνονται οι κρίσεις σε συχνότητα και ένταση, με πολύ ευεργετικό αποτέλεσμα στην ποιότητα ζωής των ασθενών.
Μπορώ να χρησιμοποιώ κοινά παυσίπονα για την αθροιστική κεφαλαλγία πχ παρακεταμόλη, ασπιρίνη ή αντιφλεγμονώδη;
Αυτά τα φάρμακα αν και χρησιμοποιούνται από ορισμένους ασθενείς, έχουν περιορισμένη δράση στην αθροιστική κεφαλαλγία.
Μπορώ να χρησιμοποιήσω εναλλακτικές μορφές θεραπείας πχ βελονισμό;
Ενώ σε άλλα είδη πονοκεφάλου έχουν κάποια επιτυχία, στην αθροιστική κεφαλαλγία δεν έχουν ιδιαίτερα αποτελέσματα.
Έχω ιστορικό αθροιστικής κεφαλαλγίας εδώ και χρόνια. Πρόσφατα μου εμφανίστηκε ένα άλλο είδος πονοκεφάλου, με διαφορετική εντόπιση. Να συνεχίσω τα ίδια φάρμακα με πριν;
Όχι. Η εμφάνιση ενός νέου είδους πονοκεφάλου, σε έναν ασθενή με γνωστή κεφαλαλγία, είναι πολύ ύποπτη. Πρέπει να γίνει οπωσδήποτε εξέταση από Νευρολόγο.
Σε ποιόν γιατρό πρέπει να απευθυνθώ για την αθροιστική κεφαλαλγία;
Θα πρέπει να επισκεφθείτε Νευρολόγο.