Το αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο (stroke) συμβαίνει όταν η ροή του αίματος στον εγκέφαλο, ελαττώνεται σημαντικά ή διακόπτεται απότομα. Αν αυτό συμβαίνει λόγω αιμορραγίας, πρόκειται για αιμορραγικό εγκεφαλικό επεισόδιο (hemorrhagic stroke) ή όπως αλλιώς λέγεται εγκεφαλική αιμορραγία (cerebral hemorrhage). Αν πάλι αυτό οφείλεται σε απόφραξη ενός αγγείου από θρόμβο αίματος, το επεισόδιο ονομάζεται ισχαιμικό (ischemic stroke).

Το αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο είναι σχετικά συχνή και σοβαρή νόσος, με συνέπειες για την ποιότητα της ζωής αλλά και την ίδια τη ζωή. Η αντιμετώπιση του καλό είναι να γίνεται σε οργανωμένο Νοσοκομείο και ακόμα καλύτερα σε ειδικές μονάδες (Stroke units) με δυνατότητα για απεικονιστικές εξετάσεις (αξονική ή μαγνητική τομογραφία, αγγειογραφία), μονάδα εντατικής θεραπείας (ΜΕΘ), Νευρολόγο, Νευροχειρουργό, επεμβατικό Νευροακτινολόγο κ.ο.κ. και κυρίως με δυνατότητα για άμεση αντιμετώπιση μέσα στις πρώτες ωρες, με τις νεότερες θεραπείες (θρομβόλυση και θρομβεκτομή).

Αν ελέγξει κανείς τους παράγοντες κινδύνου όπως αρτηριακή υπέρταση, κάπνισμα και υψηλή χοληστερόλη, ελαττώνει σημαντικά την πιθανότητα να πάθει ένα αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο. Στην παρούσα ενότητα θα μελετηθεί το ισχαιμικό επεισόδιο που είναι και το πιο συχνό, ενώ για την εγκεφαλική αιμορραγία υπάρχει ειδική ενότητα.

Συχνές ερωτήσεις για το αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο

Τι ακριβώς συμβαίνει σ' ένα ισχαιμικό εγκεφαλικό επεισόδιο ;

Το ισχαιμικό εγκεφαλικό επεισόδιο είναι είτε θρομβωτικό (thrombotic), είτε εμβολικό (embolic). Στο θρομβωτικό επεισόδιο, σχηματίζεται ένας θρόμβος αίματος (blood clot) μέσα σε μια αρτηρία του εγκεφάλου, όπως ακριβώς γίνεται στο οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου με τις αρτηρίες της καρδιάς. Ο θρόμβος σχηματίζεται συνήθως σε μια περιοχή του αγγείου με πλάκες αθηροσκλήρωσης (atherosclerosis plaques) που σχηματίζονται από εναποθέσεις λίπους.

Στο εμβολικό επεισόδιο, ο θρόμβος αίματος «ταξιδεύει» με την κυκλοφορία του αίματος και καταλήγει να αποφράσσει (σαν έμβολο) τον αυλό του αγγείου. Η προέλευση είναι συνήθως από την καρδιά πχ σε κολπική μαρμαρυγή.

Είτε πρόκειται για θρομβωτικό, είτε για εμβολικό επεισόδιο, το τελικό αποτέλεσμα είναι το ίδιο : ο εγκέφαλος στερείται από το αίμα, άρα από το οξυγόνο και τις άλλες θρεπτικές ουσίες. Αυτό προκαλεί νέκρωση της περιοχής εκείνης του εγκεφάλου που αντιστοιχεί στο αποφραγμένο αγγείο. Η περιοχή αυτή δεν λειτουργεί σωστά, με αποτέλεσμα να εκδηλώνεται το ανάλογο νευρολογικό έλλειμμα πχ αδυναμία στα χέρια ή τα πόδια, δυσκολία στην ομιλία, ελάττωση της όρασης κλπ. Αν η περιοχή του εγκεφάλου είναι μεγάλη, τότε το οίδημα πιέζει όλο τον εγκέφαλο και ο ασθενής χάνει τις αισθήσεις του (πέφτει σε κώμα) με σαφή κίνδυνο για τη ζωή του.

Ποιοι είναι οι παράγοντες κινδύνου για το ισχαιμικό αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο ;

Οι παράγοντες που αυξάνουν την πιθανότητα να υποστεί κάποιος ένα αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο είναι :

1. η ύπαρξη ενός παρόμοιου επεισοδίου στο παρελθόν, είτε για τον ίδιο τον ασθενή, είτε για έναν από τους γονείς του
2. η ύπαρξη παροδικού εγκεφαλικού επεισοδίου (transient ischemic attack)
3. ή ύπαρξη εμφράγματος του μυοκαρδίου, άλλα και άλλα νοσήματα της καρδιάς πχ καρδιακή ανεπάρκεια,  κολπική μαρμαρυγή 
4. η ηλικία. Αν είναι κανείς πάνω από 55 ετών αυξάνονται σαφώς οι πιθανότητες να προσβληθεί, αν και εγκεφαλικό επεισόδιο περιγράφεται σε κάθε ηλικία, ακόμα και σε παιδιά
5. η αρτηριακή υπέρταση
6. η στένωση των καρωτίδων από αθηροσκλήρωση
7. το κάπνισμα
8. η υψηλή χοληστερόλη αίματος
9. ο σακχαρώδης διαβήτης
10. η παχυσαρκία
11. η καθιστική ζωή
12. η θεραπεία με οιστρογόνα / αντισυλληπτικά
13. ο αλκοολισμός
14. παθήσεις που σχετίζονται με την πήξη του αίματος πχ θρομβοφιλία
15. η χρήση ευφοριογόνων ουσιών πχ κοκαΐνη, αμφεταμίνες

Τι μπορώ να κάνω για να προλάβω την εμφάνισή ενός αγγειακού εγκεφαλικού επεισοδίου ;

Για να προλάβετε την εμφάνιση ενός αγγειακού εγκεφαλικού επεισοδίου πρέπει (σε συνέχεια της προηγούμενης απάντησης), να υιοθετήσετε έναν υγιεινό τρόπο ζωής, δηλαδή :

• να διατηρείτε κανονικό σωματικό βάρος

• να διακόψετε το κάπνισμα

• να ελαττώσετε τη χοληστερόλη σε φυσιολογικά πλαίσια

• να ελέγχετε αυστηρά το σάκχαρο αίματος αν πάσχετε από σακχαρώδη διαβήτη

• να ασκείτε τακτικά πχ με περπάτημα μισής ώρας κάθε ημέρα

• να αντιμετωπίζετε κάθε καρδιολογικό ή πρόβλημα πήξης του αίματος, σε συνεργασία με τον γιατρό σας.


*όλα αυτά τα μέτρα ονομάζονται μαζί πρωτογενής πρόληψη (primary prevention) ενός αγγειακού εγκεφαλικού επεισοδίου.

Ποια είναι τα συμπτώματα ενός ισχαιμικού εγκεφαλικού επεισοδίου ;

Το ισχαιμικό εγκεφαλικό επεισόδιο εκδηλώνεται με απότομη έναρξη ενός ή περισσοτέρων συμπτωμάτων :

1. παράλυση στα χέρια ή τα πόδια, συνήθως στη μια πλευρά του σώματος πχ αριστερό χέρι και πόδι

2. μούδιασμα στα χέρια ή τα πόδια ή καμιά φορά στο πρόσωπο

3. δυσκολία στην ομιλία

4. δυσκολία στο περπάτημα (αστάθεια βάδισης)

5. ίλιγγος και ζάλη

6. ελάττωση της όρασης ή διπλωπία

7. πονοκέφαλος και εμετός

8. πτώση της γωνίας του στόματος (στραβώνει το στόμα)

9. τέλος, σε μεγάλα εγκεφαλικά επεισόδια, ο ασθενής χάνει τις αισθήσεις του και πέφτει σε κώμα.

*κάθε ένα από αυτά τα συμπτώματα μπορεί να οφείλονται και σε άλλα νευρολογικά νοσήματα. Η απότομη έναρξη είναι εκείνη που «δείχνει» προς ένα αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο.

Τι είναι το παροδικό ισχαιμικό επεισόδιο ;

Το παροδικό ισχαιμικό επεισόδιο έχει τα ίδια ακριβώς συμπτώματα με το τυπικό εγκεφαλικό επεισόδιο, απλά τα συμπτώματα παρέρχονται από μόνα τους (δηλ. χωρίς θεραπεία) σε λίγα συνήθως λεπτά. Είναι σα να λέμε ένα "προειδοποιητικό" εγκεφαλικό επεισόδιο.

Αυτό μπορεί να το δει κανείς και σαν απειλή, αλλά και σαν ευκαιρία. Απειλή διότι, το 1/3 των ασθενών με παροδικό επεισόδιο, θα εμφανίσει τελικά ένα μόνιμο εγκεφαλικό επεισόδιο αργότερα. Ευκαιρία, διότι αν εφαρμοστεί η σωστή προληπτική αγωγή, ελαττώνεται η πιθανότητα νόσησης.

Η απότομη έναρξη ενός νευρολογικού συμπτώματος σ έναν ασθενή (πχ αδυναμία στο χέρι ή το πόδι) δεν σημαίνει πάντα εγκεφαλικό επεισόδιο;

Όχι. Πολλές φορές μεταφέρονται στα Επείγοντα ασθενείς σε ληθαργική ή κωματώδη κατάσταση, που βρέθηκαν πεσμένοι μέσα στο σπίτι τους και δεν υπήρχε άνθρωπος μπροστά για να διαπιστώσει τι έγινε. Μπορεί πχ να υπάρχει ένα τραύμα στο μέτωπο και να μην είναι σαφές τι συνέβη (αν υπάρχει κρανιοεγκεφαλική κάκωση, αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο ή άλλο αίτιο απώλειας των αισθήσεων πχ έμφραγμα του μυοκαρδίου, διαβητικό κώμα κ.ο.κ. )

Ποιος είναι ο ρόλος της αξονικής τομογραφίας στη διάγνωση του αγγειακού εγκεφαλικού επεισοδίου ;

Η αξονική τομογραφία είναι εξέταση κλειδί στην διάγνωση του αγγειακού εγκεφαλικού επεισοδίου. Μας δίνει γρήγορα απάντηση σε ένα βασικό ερώτημα : αν το επεισόδιο είναι αιμορραγικό ή ισχαιμικό. Ο διαχωρισμός αυτός είναι μεγάλης σημασίας γιατί η αντιμετώπιση είναι διαφορετική. Πιο ειδικά, αν το επεισόδιο είναι ισχαιμικό, δίνεται εκτός των άλλων αντιπηκτική αγωγή, ενώ αν είναι αιμορραγικό, απαγορεύονται αυστηρά τα αντιπηκτικά διότι επεκτείνουν την αιμορραγία. Συμπέρασμα : κάθε ασθενής με αιφνίδιας έναρξης νευρολογικά συμπτώματα, πρέπει να εξετάζεται επειγόντως με αξονική τομογραφία εγκεφάλου.

Υπάρχει περίπτωση να γίνει αξονική τομογραφία εγκεφάλου σε ένα αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο και να μην δείξει τίποτα ;

Αν πρόκειται για εγκεφαλική αιμορραγία, η αξονική τομογραφία πάντα αναδεικνύει το πρόβλημα και μάλιστα από τα πρώτα λεπτά. Αντίθετα, στο ισχαιμικό εγκεφαλικό επεισόδιο, μπορεί η αξονική τομογραφία να μην δείξει κάτι ή να υπάρχουν μόνο ενδείξεις. Στην περίπτωση αυτή, ο ασθενής εισάγεται στο Νοσοκομείο και επαναλαμβάνεται η αξονική τομογραφία μετά από πχ 6 ώρες ή (αν υπάρχει δυνατότητα) γίνεται μαγνητική τομογραφία.

Ποιες είναι οι επιπλοκές ενός αγγειακού εγκεφαλικού επεισοδίου ;

1. η αδυναμία στα χέρια ή και τα πόδια προκαλεί δυσκολία στο περπάτημα και στις καθημερινές κινήσεις (όπως το κράτημα ενός κουταλιού ή ενός ποτηριού, το γράψιμο κ.ο.κ.). Αυτό μπορεί να αντιμετωπιστεί με την κατάλληλη φυσικοθεραπεία

2. η δυσκολία στην ομιλία, μπορεί να είναι είτε αποτέλεσμα παράλυσης των μυών που εμπλέκονται στην παραγωγή των φθόγγων (δυσαρθρία), είτε να προέρχεται από βλάβη στην περιοχή παραγωγής ή αντίληψης του λόγου (αφασία). Εδώ έχει σημασία ο ρόλος του λογοθεραπευτή

3. η δυσκολία στην κατάποση, είτε για τα στερεά είτε για τα υγρά, μπορεί να προκαλέσει είσοδο των τροφών στην αναπνευστική οδό και άρα πνευμονία από εισρόφηση (aspiration pneumonia)

4. διαταραχές στις ανώτερες εγκεφαλικές λειτουργίες όπως μνήμη, κρίση κλπ

5. επιληπτικές κρίσεις

6. λήθαργο ή κώμα, με κίνδυνο ακόμα και για τη ζωή του ασθενούς. Αυτό οφείλεται συνήθως στο οίδημα που δημιουργείται γύρω από την περιοχή του εγκεφαλικού επεισοδίου και αντιμετωπίζεται με αποιδηματικά φάρμακα και σε ακραίες περιπτώσεις με την νευροχειρουργική επέμβαση της αποσυμπιεστικής κρανιεκτομίας.

Ποια είναι η αντιμετώπιση του εγκεφαλικού επεισοδίου ;

• η αντιμετώπιση του εγκεφαλικού επεισοδίου καλό είναι να γίνεται σε οργανωμένο Νοσοκομείο, με δυνατότητες για διάγνωση αλλά και θεραπεία, είτε φαρμακευτική είτε χειρουργική. Η ομάδα ιδανικά περιλαμβάνει Νευρολόγο, Νευροχειρουργό, Επεμβατικό Νευροακτινολόγο, Φυσίατρο και φυσικοθεραπευτή

• άμεση μεταφορά στο Νοσοκομείο, επείγουσα διάγνωση με αξονική ή και μαγνητική τομογραφία

• αν πρόκειται για ισχαιμικό επεισόδιο, μέσα στις πρώτες 3-4 ώρες μπορεί να γίνει ενδοφλέβια θρομβόλυση, δηλαδή χορήγηση ουσίας στον ορό που διαλύει το θρόμβο. Εναλλακτικά, μπορεί να γίνει μηχανική θρομβεκτομή, δηλαδή απομάκρυνση του θρόμβου μέσα από έναν ενδοαγγειακό καθετήρα.

• άν το εγκεφαλικό επεισόδιο είναι εκτεταμένο και απειλεί τη ζωή του ασθενούς (δηλ ο ασθενής είναι σε λήθαργο ή κώμα), υποστηρίζονται οι βασικές λειτουργίες πχ με διασωλήνωση και μηχανικό αερισμό και ο ασθενής μεταφέρεται σε μονάδα εντατικής θεραπείας

• σε περιπτώσεις όπου το εγκεφαλικό οίδημα είναι εκτεταμένο και δεν αντιμετωπίζεται αποτελεσματικά με φαρμακευτικά μέσα, μπορεί να δοκιμαστεί και ειδικά σε νέους ανθρώπους η αποσυμπιεστική κρανιεκτομία. Επίσης, αν το επεισόδιο είναι αιμορραγικό, γίνεται συνήθως νευροχειρουργική επέμβαση αφαίρεσης του αιματώματος

• τις επόμενες ημέρες και εφ' όσον έχει σταθεροποιηθεί ο ασθενής, αντιμετωπίζονται τυχόν επιπλοκές (πχ επιληπτικές κρίσεις, πνευμονία κλπ) και ξεκινάει η κινητοποίηση του ασθενούς με φυσικοθεραπευτή καθώς και η εκμάθηση της κατάποσης ή και της εκφοράς του λόγου αν υπάρχει αντίστοιχη διαταραχή

• σε βαριές περιπτώσεις, μετά από παραμονή 1-2 εβδομάδων στο Νοσοκομείο, ο ασθενής μεταφέρεται σε ειδικό Κέντρο Αποκατάστασης με μηχανήματα, πισίνα κλπ

Σε ποιόν γιατρό πρέπει να απευθυνθώ για το αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο ;

Η αρχική διάγνωση του εγκεφαλικού επεισοδίου γίνεται σε Νοσοκομείο από Νευρολόγο. Η θεραπεία των πρώτων ημερών όπως προαναφέρθηκε γίνεται ιδανικά από ομάδα πολλών γιατρών και άλλων θεραπευτών και ενδεχομένως συνεχίζεται σε Κέντρο Αποκατάστασης.

Από και και πέρα, ο ασθενής μπαίνει σε χρόνια παρακολούθηση από ένα Νευρολόγο. Εκτός από την τροποποίηση των γνωστών παραγόντων κινδύνου με μέτρα που ελέγχουν την αρτηριακή πίεση, την χοληστερόλη, με διακοπή του καπνίσματος, απώλεια πλεονάζοντος σωματικού βάρους, υγιεινή διατροφή κλπ, ο Νευρολόγος θα χορηγήσει φάρμακα που αραιώνουν το αίμα. Αυτό ονομάζεται δευτερογενής πρόληψη (secondary prevention) ενός εγκεφαλικού επεισοδίου.