Μηνιγγίτιδα είναι η λοίμωξη που αναπτύσσεται στις μήνιγγες και τον υπαραχνοειδή χώρο του εγκεφάλου. Αποτελεί ένα από τα δέκα πιο συχνά λοιμώδη νοσήματα στον κόσμο και προκαλεί 135.000 ετήσιους θανάτους, παγκοσμίως.

Διακρίνεται σε βακτηριακή ή πυογόνο, ιογενή, φυματιώδη και μυκητιασική ανάλογα με την αιτία που την προκαλεί. Η βακτηριακή μορφή είναι η πιο συχνή.

Υπάρχει και η άσηπτη μηνιγγίτιδα, δηλαδή αυτή της οποίας το αίτιο δεν μπορεί να ανιχνευτεί στην εξέταση εγκεφαλονωτιαίου υγρού. Συνήθως οφείλεται σε ιούς, με κυριότερο τον εντεροιό, ο οποίος διασπείρεται στις μήνιγγες μέσω της εντερικής και αναπνευστικής οδού.

Ο πνευμονιόκοκκος και ο μηνιγγιτιδόκοκκος είναι τα συνηθέστερα υπεύθυνα παθογόνα και ευθύνονται για το 80% των περιπτώσεων μηνιγγίτιδας. Ανιχνεύονται επίσης και ο Αιμόφιλος, ο σταφυλόκοκκος, οι Gram αρνητικοί βάκιλοι, ο στρεπτόκοκκος της Αγαλακτίας και η Listeria Monocytogenes.

Τα κυριότερα κλινικά σημεία είναι πυρετός, διαταραχή του επιπέδου συνείδησης (λήθαργος, υπνηλία, σύγχυση), πονοκέφαλος, αυχενική δυσκαμψία και αιμορραγικό εξάνθημα (μικρά κόκκινα στίγματα στο δέρμα που ΔΕΝ εξαφανίζονται με την πίεση). Σε πολύ βαριές περιπτώσεις, εμφανίζεται διάχυτη ενδοαγγειακή πήξη, σηπτικό sock, κώμα και θάνατος μέσα σε λίγες ώρες από την εμφάνιση των συμπτωμάτων.

Η διάγνωση γίνεται με βάση την κλινική εικόνα, την αντικειμενική εξέταση η οποία μπορεί να αναδείξει σημεία μηνιγγισμού (Kerning, Brudzinski, αυχενική δυσκαμψία) και την οσφυονωτιαία παρακέντηση. Οι απεικονιστικές μέθοδοι έχουν ελάχιστη διαγνωστική αξία.

Στην μηνιγγίτιδα απαιτείται άμεση θεραπεία με αντιβιοτικά. Η διάρκεια τις θεραπείας καθορίζεται από το υπεύθυνο παθογόνο και την κλινική εικόνα του ασθενούς. Σε μη ανταπόκριση στην αντιβιοτική θεραπεία ή όταν το μικρόβιο είναι πνευμονιόκοκκος χορηγείται κορτιζόνη για λίγες μέρες, παράλληλα με την αντιβιοτική θεραπεία. Η κορτιζόνη καταστέλλει την φλεγμονώδη απάντηση και αυξάνει την επιβίωση του ασθενούς.

Συχνές ερωτήσεις

Πόσο συχνή είναι η βακτηριακή μηνιγγίτιδα;

Η βακτηριακή μηνιγγίτιδα αποτελεί ένα από τα δέκα πιο συχνά λοιμώδη νοσήματα και προκαλεί 135.000 θανάτους παγκοσμίως, κάθε χρόνο.

Η ετήσια επίπτωση της βακτηριακής μηνιγγίτιδας υπολογίζεται στις 4-6 περιπτώσεις ανά 100.000 άτομα.

Μεγαλύτερη συχνότητα διασποράς παρατηρείται κατά τους χειμερινούς μήνες και στις αρχές της άνοιξης. Τα περισσότερα φαινόμενα είναι σποραδικά ενώ παρατηρούνται σε περιπτώσεις επιδημίας σε ποσοστό λιγότερο του 5% και κυρίως στον Αναπτυσσόμενο Κόσμο.

Η Υποσαχάρια Αφρική έχει την ονομασία ‘’Ζώνη του Μηνιγγιτοδόκοκκου’’ λόγω της συχνότατης εμφάνισης της νόσου στην περιοχή αυτή.

Πώς μεταδίδεται η μηνιγγίτιδα;

Οι ασυμπτωματικοί φορείς είναι η κύρια πηγή μετάδοσης της μηνιγγίτιδας. Ο χρόνος επώασης είναι 1 με 10 μέρες, συνηθέστερα όμως 4 μέρες.

Ο ασθενής θεωρείται μολυσματικός εώς και 24 ώρες μετά την έναρξη της θεραπείας. Μετά, παύει να μεταδίδει τη νόσο.

Σήμερα, παρατηρούνται αλλαγές στην επιδημιολογία της μηνιγγίτιδας σε σύγκριση με τα παλαιότερα χρόνια:

1) Η συχνότητα του Αιμόφιλου της Influenza ως αιτία μηνιγγίτιδας έχει μειωθεί σημαντικά λόγω του του διεθνούς εμβολιαστικού προγράμματος.

2) Έπικρατούν ανθεκτικά στελέχη Στρεπτόκοκκου Πνευμονίας ως βασική αιτία μηνιγγίτιδας.

Ποια είναι τα υπεύθυνα παθογόνα μικρόβια της μηνιγγίτιδας;

Θεωρητικά, κάθε βακτήριο -υπό κατάλληλες συνθήκες- μπορεί να προκαλέσει μηνιγγίτιδα.

Ο πνευμονιόκοκκος και ο μηνιγγιτιδόκοκκος είναι τα πιο συχνά υπεύθυνα παθογόνα καθώς ευθύνονται για το 80% των περιπτώσεων μηνιγγίτιδας. Ειδικότερα, ο πνευμονιόκοκκος είναι το συχνότερο αίτιο σε άτομα άνω των 20 ετών, ενώ ο μηνιγγιτιδόκοκκος σε παιδιά και εφήβους κάτω των 20 ετών.

Όπως προαναφέρθηκε, η συχνότητα του Αιμόφιλου έχει μειωθεί σημαντικά λόγω του εμβολίου, ωστόσο συνεχίζει να παρατηρείται σε περιπτώσεις μηνιγγίτιδας ανεμβολίαστων ατόμων.

Σε ασθενείς με χρόνιες παθήσεις όπως κίρρωση, αλκοολισμός, σακχαρώδης διαβήτης, σε νεογνά και σε αυτούς μετά από νευροχειρουργικές επεμβάσεις συχνή αιτία μηνιγγίτιδας αποτελούν οι Gram αρνητικοί βάκιλοι.

Ο στρεπτόκοκκος της Αγαλακτίας (Ομάδα Β) εμφανίζεται σε νεογνά καθώς και σε ενήλικες άνω των 50 ετών, με υποκείμενες παθήσεις.

Η Listeria Monocytogenes εμφανίζεται επίσης σε νεογνά ( < 1 μήνα) και σε ενήλικες ( > 60 ετών), καθώς και σε εγκύους και ανοσοκατεσταλμένους ανεξαρτήτως ηλικίας.

Το κυριότερο παθογόνο μετά από νευροχειρουργικές επεμβάσεις (εγκεφάλου ή σπονδυλικής στήλης) αλλά και μετά από ανοικτή κρανιοεγκεφαλική κάκωση είναι ο Χρυσίζων Σταφυλόκοκκος (S.aureus).

Ποιοι είναι οι παράγοντες κινδύνου για την εμφάνιση μηνιγγίτιδας;

1. Ασπληνία (ανατομική απουσία σπλήνα ή έλλειψη λειτουργίας ή αφαίρεση πχ μετά από τραυματισμό)

2. Υπογαμμασφαιριναιμία

3. Έλλειψη συμπληρώματος ή προπερδίνης

4. Χρόνια λήψη κορτικοστεροειδών (κορτιζόνης) και άλλων ανοσοκατασταλτικών φαρμάκων

5. Αλκοολισμός

6. HIV λοίμωξη

7. Τραύμα στο κεφάλι και κατάγματα των οστών της βάσης του κρανίου

Ποιος είναι ο μηχανισμός της λοίμωξης;

Η διασπορά του παθογόνου στις μήνιγγες γίνεται είτε αιματογενώς ή κατ’ επέκταση ιστού από λοιμώξεις σε γειτονικά σημεία-όργανα πχ παραρρινοκολπίτιδα, μαστοειδίτιδα. Επιπλέον, μπορεί να γίνει διασπορά από το περιβάλλον μέσω ανοικτών τραυμάτων κεφαλής και νευροχειρουργικών επεμβάσεων.

Ειδικότερα, ο μηνιγγιτιδόκοκκος και ο πνευμονιόκοκκος, αφού μολύνουν τον ρινοφάρυγγα, εισέρχονται στην κυκλοφορία του αίματος. Αφού παρακάμψουν τους αμυντικούς μηχανισμούς του ξενιστή λόγω της κάψας τους, διαπερνούν τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό και εισέρχονται στο εγκεφαλονωτιαίο υγρό, στις μήνιγγες και στον υπαραχνοειδή χώρο.

Ποια είναι τα κλινικά σημεία της μηνιγγίτιδας;

Οι κύριες εκδηλώσεις της είναι :

1. Πυρετός: Οι περισσότεροι ασθενείς έχουν πυρετό άνω των 38, ενώ λίγοι παρουσιάζουν υποθερμία

2. Διαταραχή του επιπέδου συνείδησης (ληθαργος, υπνηλία, σύγχυση)

3. Πονοκέφαλος: Είναι έντονος και συνοδεύεται από ναυτία, εμετούς, φωτοφοβία και μερικές φορές, από επιληπτικές κρίσεις.

4. Αυχενική δυσκαμψία: Μπορεί να παρατηρηθεί από τα πρώτα στάδια της νόσου, μαζί με τα σημεία μηνιγγισμού (Kerning και Brudzinski)

5. Αιμορραγικό εξάνθημα: μικρά κόκκινα στίγματα στο δέρμα που ΔΕΝ εξαφανίζονται με την πίεση. Εμφανίζεται συνήθως στην μηνιγγιτιδοκοκκική μηνιγγίτιδα.

Σε πολύ σοβαρές περιπτώσεις, η διάχυτη ενδοαγγειακή πήξη, η καταπληξία, το κώμα και ο θάνατος μπορεί να ακολουθήσουν μέσα σε λίγες ώρες από τη νόσηση.

Πως γίνεται η διάγνωση;

Σε υποψία μηνιγγίτιδας -με βάση την κλινική εικόνα και την φυσική εξέταση- θα πρέπει να γίνεται άμεσα οσφυονωτιαία παρακέντηση.

Αντενδείξεις για αυτή την εξέταση αποτελούν:

• Αυξημένη ενδοκράνια πίεση
• Διαταραχές πήξης του αίματος

Στις περιπτώσεις αυτές, λαμβάνεται μόνο καλλιέργεια αίματος και χορηγείται εμπειρική αντιβιοτική θεραπεία.

Το εγκεφαλονωτιαίο υγρό, σε περίπτωση μηνιγγίτιδας, έχει θολερή όψη, αυξημένο αριθμό λευκοκυττάρων με κύρια τα πολυμορφοπύρηνα, μειωμένη γλυκόζη και αυξημένη πρωτεΐνη.

Η εξέταση ΕΝΥ βγαίνει θετική σε ποσοστό >70% των περιπτώσεων μηνιγγίτιδας και το υπεύθυνο παθογόνο ανιχνεύεται σε ποσοστό >60%, με την προϋπόθεση βέβαια, να μην έχει προηγηθεί η χορήγηση αντιβιοτικής αγωγής.

Επιπλέον, διενεργείται γενική αίματος, στην οποία παρατηρείται λευκοκυττάρωση πολυμορφοπυρηνικού τύπου, ενώ σε πολύ σοβαρή νόσηση μπορεί να παρατηρηθεί και λευκοπενία. Σε περιπτώσεις Διάχυτης Ενδοαγγειακής Πήξης και Μηνιγγιτιδοκοκικκής βακτηριαιμίας υπάρχει μείωση των αιμοπεταλίων.

Οι καλλιέργειες αίματος βγαίνουν θετικές στο 50-75% των περιπτώσεων νόσησης αν ΔΕΝ έχει προηγηθεί η χορήγηση αντιβίωσης.

Οι απεικονιστικές εξετάσεις (αξονική, μαγνητική τομογραφία) έχουν ελάχιστη διαγνωστική αξία. Κυρίως δίνουν πληροφορίες για κάποιο απόστημα που μπορεί να προκάλεσε τη μηνιγγίτιδα ή για τις επιπλοκές αυτής (πχ εγκεφαλικό οίδημα, ισχαιμία).

Σε μερικές περιπτώσεις, μπορεί να παρθεί βιοψία του αιμορραγικού εξανθήματος, προκειμένου να ανιχνευτεί ο υπεύθυνος μικροοργανισμός.

Ποια είναι η θεραπεία;

H μηνιγγίτιδα είναι επείγουσα κατάσταση απαιτεί άμεση έναρξη θεραπείας.

Σε περίπτωση αδυναμίας οσφυονωτιαίας παρακέντησης, η θεραπεία είναι αρχικά εμπειρική (τυφλή) και αρχίζει αμέσως μετά την λήψη των καλλιεργειών αίματος.

Η επιλογή της εμπειρικής αντιβιοτικής αγωγής βασίζεται στα επιδημιολογικά δεδομένα της κάθε περιοχής, τα ποσοστά ανθεκτικότητας, την ηλικία και το ιστορικό του ασθενούς. Σε αλκοολικούς, εγκύους, ανοσοκατεσταλμένους και άτομα άνω των 50 ετών, είναι απαραίτητο η θεραπεία να καλύπτει και την Listeria Monocytogenes, ενώ σε ανοικτά τραύματα κρανίου και νευροχειρουργικές επεμβάσεις, η θεραπεία πρέπει να περιλαμβάνει και σχήματα έναντι MRSA στελεχών σταφυλόκοκκου.

Μετά τα αποτελέσματα της οσφυονωτιαίας παρακέντησης και των καλλιεργειών αίματος, η θεραπεία τροποποιείται ανάλογα με τα ευρήματα.

Η διάρκεια της θεραπείας εξαρτάται από το είδος του υπεύθυνου παθογόνου και κυμαίνεται από 1 εβδομάδα εώς και 1 μήνα. Συγκεκριμένα:

• Για τον Αιμόφιλο και τον Μηνιγγιτιδόκοκκο : 7 ημέρες
• Για τον Πνευμονιόκοκκο : 10-14 μέρες
• Για την Listeria και τα Gram αρνητικά βακτήρια : τουλάχιστον 21 μέρες

Σε μη ανταπόκριση του ασθενούς στην θεραπεία λόγω ανθεκτικών στελεχών, συνίσταται η χορήγηση κορτιζόνης για την άμβλυνση της φλεγμονώδους αντίδρασης και την ύφεση των συμπτωμάτων. Ειδικότερα, σε μηνιγγίτιδα από Πνευμονιόκοκκο συνιστάται η χορήγηση κορτιζόνης σε κάθε περίπτωση, λίγο πριν ή ταυτόχρονα με την έναρξη της αντιβιοτικής θεραπείας.

Ποιες είναι οι επιπλοκές της νόσου;

Διακρίνονται σε συστηματικές και νευρολογικές. Στις συστηματικές περιλαμβάνονται:

• Σηπτική καταπληξία (shock)
• Διάχυτη ενδοαγγειακή πήξη
• Κεραυνοβόλος πορφύρα
• Σύνδρομο Αναπνευστικής Δυσχέρειας (χρειάζεται διασωλήνωση και ΜΕΘ)
• Επινεφριδιακή αιμορραγία (Σύνδρομο Waterhouse-Friderichsen)

Οι νευρολογικές επιπλοκές περιλαμβάνουν:

• Αύξηση ενδοκράνιας πίεσης
• Θρομβώσεις εγκεφαλικών αγγείων
• Αγγειίτιδες
• Ανευρύσματα
• Εγκεφαλική αιμορραγία
• Υποσκληρίδια συλλογή
• Κώφωση
• Νοητικές διαταραχές

Υπάρχει πρόληψη-προφύλαξη από την Μηνιγγίτιδα;

Το πρώτο και κύριο είναι ο εμβολιασμός των ατόμων για τον Αιμόφιλο, τον Πνευμονιόκοκκο και τον Μηνιγγιτιδόκοκκο ομάδας Β.

Όσον αφορά τα άτομα που ήρθαν σε επαφή με κρούσμα μηνιγγίτιδας από Μηνιγγιτιδόκοκκο διατρέχουν μεγάλο κίνδυνο προσβολής και θα πρέπει να λάβουν χημειοπροφύλαξη.

Συγκεκριμένα, τους χορηγείται αντιβίωση εντός 24 ωρών από την έκθεση, συνήθως για 2 μέρες, ενώ αν είναι Αιμόφιλος το υπεύθυνο παθογόνο, η αντιβίωση δίνεται για 4 μέρες. Για τον Πνευμονιόκοκκο δεν χρειάζεται προφυλακτική αγωγή.

Ποια είναι η εξέλιξη της νόσου;

Η θνητότητα κυμαίνεται από 3 εώς 20%, ανάλογα το παθογόνο και την κλινική εικόνα του ασθενούς.

Ο Πνευμονιόκοκκος είναι πιο επικίνδυνο παθογόνο από τον Μηνιγγιτιδόκοκκο και τον Αιμόφιλο.

Παράγοντες που αυξάνουν την θνητότητα της νόσου είναι :

1. Υπόταση (shock)

2. Μείωση του επιπέδου συνείδησης (λήθαργος, κώμα)

3. Σπασμοί επιληπτικοί

4. Ακραίες ηλικίες (βρέφη κάτω του 1 μήνα και ενήλικες άνω των 60 ετών)

5. Ανοσοκαταστολή

6. Καθυστέρηση στην έναρξη της αντιβιοτικής αγωγής

7. Γλυκόζη εγκεφαλονωτιαίου υγρού < 40 mg/dl 8. Αύξηση της πρωτεΐνης στο εγκεφαλονωτιαίο υγρό > 300 mg/dl

Τι είναι η άσηπτη μηνιγγίτιδα;

H άσηπτη μηνιγγίτιδα είναι αυτή, στην οποία δεν βρίσκεται υπεύθυνος μικροοργανισμός στην εξέταση Εγκεφαλονωτιαίου υγρού και στις καλλιέργειες αίματος.

Η πλειοψηφία των άσηπτων μηνιγγίτιδων οφείλεται σε ιούς, με κυριότερο τον εντεροιό. Άλλοι οι ιοί που ανευρίσκονται είναι οι αρμποιοί, ο ιός της ανθρώπινης νοσοανεπάρκειας (HIV - AIDS), ο ιός του Απλού Έρπητα 2, ο ιός της παρωτίτιδας κ.α.

Οι εντεροιοί επιζούν στο περιβάλλον για μεγάλο χρονικό διάστημα και μεταδίδονται κυρίως μέσω της εντερικής αλλά και της αναπνευστικής οδού.

Οι αρμποιοί μεταδίδονται μέσω εντόμων (αρθροπόδων) και προκαλούν συνήθως εγκεφαλίτιδα και σπανιότερα μηνιγγίτιδα.

Η κλινική εικόνα είναι πιο ήπια από αυτή των βακτηριακών λοιμώξεων.

Η γενική αίματος αναδεικνύει άτυπα λεμφοκύτταρα ενώ αρκετά διαγνωστική για ιογενή μηνιγγίτιδα είναι η εξέταση ΕΝΥ, στην οποία η γλυκόζη είναι σε φυσιολογικά επίπεδα, σε αντίθεση με τις βακτηριακές μηνιγγίτιδες.

Οι ιογενείς μηνιγγίτιδες έχουν καλοήθη πορεία και είναι αυτοπεριοριζόμενες. Εξαίρεση αποτελεί η νόσηση στα νεογνά, η οποία μπορεί να αποβεί θανατηφόρος.

Η θεραπεία είναι συμπτωματική και περιλαμβάνει ανάπαυση και αντιπυρετικά. Μερικές φορές χορηγούνται αντι-ιϊκά φάρμακα και ανοσοσφαιρίνες.

Σε ποιόν γιατρό θα πρέπει να απευθυνθώ για την μηνιγγίτιδα;

Η μηνιγγίτιδα είναι επείγουσα κατάσταση. Σε υποψία μηνιγγίτιδας θα πρέπει να πάτε το συντομότερο δυνατόν στο Νοσοκομείο. Η διάγνωση γίνεται από Παιδίατρο (αν πρόκειται για παιδί) και από Παθολόγο ή Νευρολόγο  (αν πρόκειται για ενήλικα).