Ψυχοσωματικά συμπτώματα είναι αυτά που προκύπτουν λόγω διαταραχής σε κάποιο όργανο του σώματος (οργανικά συμπτώματα) και σχετίζονται άμεσα με ψυχολογικές επιβαρύνσεις. Το φαινόμενο αυτό καλείται σωματοποίηση. Η διαταραχή στα όργανα αυτά είναι απόρροια παθολογικής ενεργοποίησης του Αυτόνομου Νευρικού Συστήματος και τροποποιημένων βιοχημικών απαντήσεων.

Για παράδειγμα, κατά την διάρκεια έντονου στρες ή φόβου, η αρτηριακή πίεση ανεβαίνει ενώ οι σφύξεις και ο αναπνευστικός ρυθμός αυξάνονται, μέσω απελευθέρωσης ειδικών ορμονών και νευροδιαβιβαστών. Όταν το άγχος υποχωρήσει, τα επίπεδα πίεσης και σφύξεων επανέρχονται στο φυσιολογικό, μέσα από αντιρροπιστικούς μηχανισμούς. Άτομα που βιώνουν χρόνιο στρες ή κάποια άλλη ψυχική διαταραχή, αδυνατούν να αντιρροπίσουν τις συγκεκριμένες απαντήσεις με αποτέλεσμα να προκαλούνται σωματικές εκδηλώσεις.

Η σωματοποίηση είναι δύσκολα αναγνωρίσιμη καθώς θα πρέπει να αποκλειστούν πρώτα οι οργανικές παθήσεις προτού ο γιατρός καταλήξει εκεί. Ο σημαντικότερος παράγοντας πρόληψης αλλά και αντιμετώπισης των ψυχοσωματικών εκδηλώσεων είναι η μείωση του άγχους. Η ψυχοθεραπεία και συμβουλευτική αποτελούν καίριες παραμέτρους θεραπείας και συνίστανται σε όλα τα άτομα με διάγνωση ψυχοσωματικών διαταραχών.

Η συμπαθητική αντίδραση είναι αυξημένη σε περιόδους στρες και ελαττωμένη στην κατάθλιψη. Οι βιοχημικές αλλοιώσεις που δημιουργούνται από τέτοιες αντιδράσεις μπορεί να εξελιχθούν σε μόνιμες παθολογικές καταστάσεις

Α. Καργάδου, Νευρολόγος, ΙΑΤΡΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΑΘΗΝΩΝ

Συχνές ερωτήσεις

Πόσο συχνά τα οργανικά συμπτώματα αποδίδονται σε ψυχικές διαταραχές;

Υπολογίζεται ότι συμβαίνει στο 5-7% του γενικού πληθυσμού και με δεκαπλάσια συχνότητα στις γυναίκες από ότι στους άντρες. Βέβαια, τα ποσοστά αυτά είναι πλασματικά δεδομένου πως είναι πολύ δύσκολο για έναν γιατρό να διαγνώσει την ψυχοσωματική διαταραχή. Και αυτό διότι θα πρέπει να αποκλείσει πρώτα όλα τα οργανικά αίτια, με πολλαπλές κλινικές και παρακλινικές εξετάσεις.

Επιπλέον , στην περίπτωση εύρεσης κάποιου οργανικού αίτιου, είναι πολύ πιθανό αυτό να συνυπάρχει με ψυχολογικούς παράγοντες. Οι παράγοντες αυτοί ακόμα και αν παίζουν τεράστιο ρόλο στην πορεία και βαρύτητα των συμπτωμάτων, συχνά απαξιώνονται και η θεραπεία επικεντρώνεται αποκλειστικά στην αντιμετώπιση του οργανικού αιτίου.

Ποια είναι τα συχνότερα ψυχοσωματικά συμπτώματα;

• Από το γαστρεντερικό σύστημα: πόνος στο στομάχι, ναυτία, διάρροια, δυσκοιλιότητα
• Από το δέρμα: εξανθήματα, αλλεργίες, κνίδωση, ατοπική δερματίτιδα, τριχόπτωση, άφθες
• Πονοκέφαλος
• Θωρακικό άλγος
• Συνεχές αίσθημα κόπωσης
• Μυϊκοί πόνοι, πόνος στα άκρα και στην μέση
• Αίσθημα δύσπνοιας
• Προβλήματα στύσης και libido
• Διαταραχές έμμηνου ρύσης
• Διαταραχές ύπνου

Ποιες είναι οι κύριες συναισθηματικές καταστάσεις που πυροδοτούν οργανικές παθήσεις;

• Στρες: Το στρες είναι ο σημαντικότερος παράγοντας ψυχοσωματικών διαταραχών. Συνηθέστερα εκδηλώνεται με στομαχόπονο, ναυτία, εμετούς και απώλεια όρεξης. Επιπλέον, επηρεάζει το ανοσοποιητικό σύστημα με αποτέλεσμα να είμαστε πιο επιρρεπείς σε λοιμώξεις (φαινόμενο ψυχοανοσοκαταστολής).

• Κατάθλιψη: Άτομα με κατάθλιψη ακολουθούν έναν τρόπο ζωής βλαπτικό για την υγεία τους, όπως ο ανεπαρκής ύπνος, η κακή διατροφή και η έλλειψη σωματικής άσκησης. Όλα αυτά, σε συνδυασμό με τις ορμονικές διακυμάνσεις οδηγούν στην εκδήλωση σωματικών διαταραχών.

• Τραύμα: Κάποιο τραυματικό γεγονός (πχ θανατος προσφιλούς προσώπου, διαζύγιο, απόλυση) μπορεί να επηρεάσει πολύ τον ψυχισμό ενός ατόμου. Δυσκολία στον ύπνο και κρίσεις πανικού είναι συχνές εκδηλώσεις.

• Ψύχωση/ψυχωτικές διαταραχές: Αυτές ανήκουν στο φάσμα των ψυχιατρικών νοσημάτων και απαιτούν άμεσα φαρμακευτική θεραπεία και ψυχοθεραπεία.

Ποιες οργανικές ασθένειες πυροδοτούνται ή επιδεινώνονται από ψυχικές διαταραχές;

Οι κυριότερες είναι:

• Ψωρίαση
• Έκζεμα
• Πεπτικό έλκος
• Υπέρταση
• Καρδιαγγειακά νοσήματα
• Αυτοάνοσα όπως η ρευματοειδής αρθρίτιδα

Τι μπορεί να προκαλέσει η ύπαρξη εμμενόντων ψυχοσωματικών συμπτωμάτων;

Άτομα που υποφέρουν χρόνια από ψυχοσωματικές εκδηλώσεις μπορούν να αναπτύξουν 4 διαταραχές ψυχιατρικού φάσματος:

1. Διαταραχή σωματικών συμπτωμάτων (somatisation disorder): Το πάσχον άτομο κάνει υπερβολικές και επίμονες σκέψεις για τα συμπτώματα του. Μεγεθύνει στο μυαλό του την ένταση των συμπτωμάτων και τον πόνο που αισθάνεται. Επισκέπτεται συνεχώς γιατρούς και για να διαπιστώσει τι έχει και ζει μόνιμα με το άγχος μιας επικείμενης δυσεύρετης και θανατηφόρας νόσου. Συνίσταται ψυχοθεραπεία και αγχολυτικά φάρμακα.

2. Διαταραχή άγχους ασθένειας (υποχονδρίαση, hypochondriasis): Σε αυτήν τα άτομα πιστεύουν πως τα ήπια συμπτώματα τους μπορεί να κρύβουν κάποια πολύ σοβαρή νόσο. Βιώνουν το ίδιο άγχος και φόβο με τα άτομα που έχουν ‘’διαταραχή σωματικών συμπτωμάτων’’ με την διαφορά, όμως, πως αναγνωρίζουν την βαρύτητα των συμπτωμάτων τους και την ένταση του πόνου και δεν τα μεγαλοποιούν.

3. Διαταραχή μετατροπής (conversion disorder): Είναι αυτή όπου το άτομο έχει συμπτώματα που υποδηλώνουν εγκεφαλική ή νευρολογική βλάβη. Αυτά είναι:

• Απώλεια όρασης
• Απώλεια ακοής
• Αδυναμία, παράλυση ή μούδιασμα σε κάποιο άκρο. Συνήθως, δεν διαρκούν πάνω από κάποιες εβδομάδες και υφίενται αυτόματα.

4. Τεχνητή διαταραχή (factitious disorder): Σε αυτή, το άτομο που έχει τα συμπτώματα προσπαθεί να παραπλανήσει τον γιατρό ότι έχει κάτι πολύ σοβαρό ή αυτοτραυματίζεται/αυτομολύνεται με στόχο να τραβήξει την προσοχή των επαγγελματιών υγείας. Για παράδειγμα, μπορεί να δώσει ψεύτικο ιστορικό, να παραποιήσει τις εργαστηριακές του εξετάσεις και να προκαλέσει στον εαυτό του τραύματα προκειμένου να του δώσουν την αντίστοιχη προσοχή. Το άτομο αυτό δεν έχει κανένα οικονομικό ή νομικό όφελος από τις πράξεις του και χρήζει άμεσης ψυχιατρικής βοήθειας.

Πως αντιμετωπίζονται τα ψυχοσωματικά συμπτώματα;

To πρώτο και πιο σημαντικό βήμα είναι η αντιμετώπιση του στρες. Προτείνεται η ψυχοθεραπεία και η συμβουλευτική, σε συνδυασμό με την τροποποίηση του τρόπου ζωής (σωματική άθληση, σωστή διατροφή, μείωση των ωρών εργασίας αν αυτό είναι εφικτό). Αν το άτομο πάσχει από κατάθλιψη ή κάποιο άλλο κλινικής φύσεως νόσημα θα πρέπει να υποβληθεί σε φαρμακευτική αγωγή, σε συνδυασμό με την ψυχοθεραπεία.

Επιπλέον, υπάρχει και η συμπτωματική θεραπεία, που είναι κατά βάση φαρμακευτική. Για παράδειγμα, θα πρέπει να δίνεται φαρμακευτική αγωγή για τα γαστρεντερικά ενοχλήματα, παυσίπονα σε περιπτώσεις χρόνιου πόνου και τοπικές κρέμες σε δερματικές βλάβες.

Σε ποιόν γιατρό να απευθυνθώ για την αντιμετώπιση των ψυχοσωματικών μου συμπτωμάτων;

Θα πρέπει να επισκεφθείτε για αρχή έναν Ψυχολόγο ή Ψυχίατρο, ο οποίος θα σας βοηθήσει στην διαχείριση του άγχους ή κάποιας άλλης ψυχικής διαταραχής, από την οποία πάσχετε. Μετά, ανάλογα την φύση των συμπτωμάτων σας, θα επισκεφθείτε και τον αντίστοιχο γιατρό. Αν για παράδειγμα, παρουσιάζετε γαστρεντερικά ενοχλήματα θα επισκεφθείτε έναν Παθολόγο/Γαστρεντερολόγο, αν υπάρχει κάποιο νευρολογικό σύμπτωμα, όπως πονοκεφαλος, μουδιασμα, αδυναμία ή παράλυση σε κάποιο άκρο θα επισκεφθείτε έναν Νευρολόγο.