Η βιταμίνη Β12, που ονομάζεται και κοβαλαμίνη, είναι μια υδατοδιαλυτή βιταμίνη που εμπλέκεται στον κυτταρικό μεταβολισμό. Παίζει καίριο ρόλο στην εύρυθμη λειτουργία του νευρικού μας συστήματος καθώς βοηθάει στη σύνθεση της μυελίνης, στην μεταφορά οξυγόνου στο νευρικό ιστό και στην αναγέννηση των νευρικών κυττάρων.

Ως ανεπάρκεια βιταμίνης Β12 ορίζονται τα χαμηλά επίπεδα αυτής στον ορό (συνήθως κάτω από 200 pg ανά mL), σε συνδυασμό με τις κλινικές εκδηλώσεις. Η συχνότητα της διαταραχής αυτής στον παγκόσμιο πληθυσμό είναι άγνωστη. Ωστόσο, έχει βρεθεί πως η 3η ηλικία κινδυνεύει περισσότερο. Το γεγονός αυτό μπορεί να συνδέεται με την ευρεία χρήση φαρμάκων γαστροπροστασίας (πχ losec) στις μεγαλύτερες ηλικίες, που εμποδίζει την σωστή απορρόφηση της βιταμίνης αυτής.

Έλλειψη της Β12 μπορεί να οδηγήσει σε νευρολογικές διαταραχές όπως αδυναμία στα άνω και κάτω άκρα, μούδιασμα και παραισθησία. Σπάνια μπορούν να εκδηλωθούν και νευροψυχιατρικά φαινόμενα όπως κατάθλιψη, απώλεια μνήμης και οργανικό ψυχοσύνδρομο.

Η θεραπεία συνίσταται στην χορήγηση κοβαλαμίνης από το στόμα ή ενδομυϊκά, με παρόμοια αποτελέσματα και με τους δύο τρόπους χορήγησης. Επιπλέον, θα πρέπει να γίνει έλεγχος για κοιλιοκάκη, νόσο του Crohn ή κάποια παρασιτική/βακτηριακή λοίμωξη του γαστρεντερικού ή οποία παρακωλύει την απορρόφηση της Β12.

Συχνές ερωτήσεις

Ποια είναι τα αίτια έλλειψης της βιταμίνης Β12;

Τα αίτια έλλειψης Β12 μπορούν να χωριστούν σε 3 κατηγορίες:

1. Διατροφική ανεπάρκεια: Είναι η έλλειψη Β12 που λαμβάνεται εξωγενώς, δηλαδή από την διατροφή μας. Τροφές όπως το συκώτι, το κρέας, τα ψάρια, τα αυγά και το τυρί είναι πλούσια σε βιταμίνη Β12 και πρέπει να καταναλώνονται σε τακτική βάση. Συνεπώς οι χορτοφάγοι (vegetarians) κινδυνεύουν να εμφανίσουν συμπτώματα από έλλειψη Β12.

Οι συνέπειες μη ενσωμάτωσης των τροφών αυτών στην διατροφή μας αργούν να φανούν (2 με 5 χρόνια), καθώς η Β12 αποθηκεύεται και διατηρείται στην εντεροηπατική κυκλοφορία για μεγάλο χρονικό διάστημα.

Επιπλέον, ο Δυτικός τρόπος ζωής μας δίνει συνεχή πρόσβαση στις τροφές αυτές με αποτέλεσμα το αίτιο αυτό να μην είναι πλέον τόσο συχνό. Εξαίρεση αποτελούν οι ηλικιωμένοι με συνοδά προβλήματα που παραμερίζουν την διατροφή τους (η λεγόμενη δίαιτα ‘’τσάι και τοστ’’) και οι αλκοολικοί.

2. Σύνδρομα δυσαπορρόφησης: Το κυριότερο είναι η κακοήθης αναιμία, μια αυτοάνοση ασθένεια στην οποία καταστρέφονται τα κύτταρα του γαστρικού βλεννογόνου, με αποτέλεσμα η Β12 να μην απορροφάται σωστά.

3. Σπάνιες γαστρεντερικές διαταραχές:

• Νόσος του Whipple (βακτηριακή λοίμωξη που μειώνει την απορρόφηση της Β12)
• Σύνδρομο Zollinger-Ellison (γαστρίνωμα που προκαλεί πεπτικό έλκος ή διάρροια)
• Βακτηριακή υπερανάπτυξη (συνήθως λόγω χειρουργείων στην κοιλιά ή κάποιας βαριάς γαστρεντερικής λοίμωξης)
• Συγγενείς ανεπάρκειες πρωτεϊνών μεταφοράς: Η κυριότερη είναι η ανεπάρκεια τρανσκοβαλαμίνης ΙΙ

Ποιες είναι οι νευρολογικές εκδηλώσεις έλλειψης της βιταμίνης Β12;

Στην αρχή, παρατηρείται μούδιασμα (‘’μυρμήγκιασμα’’) στα δάκτυλα των ποδιών και των χεριών. Τυπικά, τα πόδια προσβάλλονται νωρίτερα απ’ ότι τα χέρια. Επιπλέον, παρατηρείται παραισθησίες κυρίως υπό τη μορφή ‘’σφιξίματος στην κοιλιά και το στήθος’’. Αν δεν ληφθεί θεραπεία, αυτά εξελίσσονται σε αδυναμία (παράλυση) των άκρων και αταξία.

Από το φάσμα των νευροψυχιατρικών διαταραχών, παρατηρείται:

• απώλεια μνήμης

• κατάθλιψη
•
ψύχωση

• οπτικές και ακουστικές ψευδαισθήσεις (megaloblastic madness)

• διαταραχές συμπεριφοράς

Σε κάποιους ασθενείς έχουν, επίσης παρατηρηθεί οπτικές διαταραχές όπως:

• ατροφία του οπτικού νεύρου

• νυσταγμός

• σμίκρυνση των κορών του ματιού

• βλάβη στο οπτικό χίασμα που μπορεί να οδηγήσει σε ημιανοψία δηλ απώλεια όρασης σε ένα τμήμα του οπτικού πεδίου.

Σε προχωρημένες μορφές, μπορούν να παρατηρηθούν τα νευρολογικά σημεία Romberg και Hoffman καθώς και απουσία του αχίλλειου αντανακλαστικού, με έντονο το αντανακλαστικό της επιγονατίδας. Σε τελικό στάδιο, εμφανίζεται σπαστική παράλυση, αδυναμία συντονισμού των μυών και άνοια.

Πως γίνεται η διάγνωση της έλλειψης Β12;

Η διάγνωση τίθεται με την ανίχνευση των επιπέδων της Β12 στον ορό, με λήψη αίματος. Το κατώτερο όριο ορίζεται ως τα 200 pg/mL, πάντοτε σε συνδυασμό με την συμπτωματολογία.

* Σημειωτέον ότι και με ανώτερες τιμές Β12 μπορεί να υπάρχουν συμπτώματα.

Πώς αντιμετωπίζεται η έλλειψη βιταμίνης Β12;

Η θεραπεία είναι με χορήγηση Β12. Υπάρχει ενδομυϊκή χορήγηση (ενέσεις) και χάπια. Η θεραπεία με ενέσεις είναι πολύ πιο γρήγορη, οπότε σε βαριά έλλειψη προηγείται αυτός ο τρόπος, και όταν αποκατασταθούν τα επίπεδα, μπορεί να γίνει συντήρηση με χάπια.

Τονίζεται ότι, αν από το ιστορικό δεν υπάρχει ξεκάθαρη εξήγηση (πχ χορτοφαγία, αλκοολισμός) για την έλλειψη της βιταμίνης, θα πρέπει να γίνεται έλεγχος από Γαστρεντερολόγο για να διαπιστωθεί το αίτιο της χαμηλής Β12.

Τι γίνεται αφού ληφθεί θεραπεία;

Μετά την διάγνωση και τον θεραπευτικό σχεδιασμό, θα πρέπει να γίνει έλεγχος του κατά πόσο η θεραπεία είναι αποτελεσματική. Σε σοβαρή έλλειψη Β12, που σχετίζεται με κακοήθη αναιμία, μετά την θεραπεία -αν αυτή είναι αποτελεσματική- θα παρατηρηθεί έντονη δικτυοκυττάρωση (παραγωγή πολλών νέων κυττάρων αίματος) στις αιματολογικές εξετάσεις.

Σε περίπτωση νευρολογικών διαταραχών ίσως χρειαστεί νοσηλεία σε κέντρα αποκατάστασης και εκτεταμένη φυσιοθεραπεία. Ενώ για απειλητικές για την ζωή παθήσεις απαιτείται νοσηλεία για συνεχή παρακολούθηση.

Σε ποιον γιατρό να απευθυνθώ για την έλλειψη Β12 που έχει επιφέρει νευρολογικές εκδηλώσεις;

Θα πρέπει να επισκεφθείτε έναν Νευρολόγο, ο οποίος θα αξιολογήσει τα νευρολογικά ευρήματα και θα παρακολουθεί την πορεία των νευρολογικών σας συμπτωμάτων κατά την διάρκεια της θεραπείας.